Toen mijn vader onverwacht overleed, haastte ik me naar mijn moeder. Ze was aan het strijken toen ze die ochtend vanuit het ziekenhuis gebeld werd. Het zien van de netjes gestreken overhemden van mijn vader, een half gestreken overhemd dat nog op de strijkplank lag, blijft na al die jaren het beeld dat mij het meeste trof.
De eerste confrontatie met afscheid: de nutteloosheid van wat eerder belang leek te hebben…
Wanneer ik de avond na de dood van Fidel het eten voor Sevdah en Lucien klaarzet en automatisch de medicatie voor Fidel neem, is daar weer datzelfde gevoel van nutteloosheid.
Even later herken ik het bij Sevdah: nadat ze haar eten op heeft, snelt ze naar de plek waar Fidel eten kreeg. Sevdah stond altijd klaar om aan de haal te gaan met het eten van Fidel waardoor er een hekje kwam zodat iedereen rustig kon eten. Nu mocht het hekje open blijven en het trof me hoe Sevdah met hetzelfde automatisme als waarmee ik de medicatie nam, naar de plek van Fidel stoof om zijn eten weg te kapen.
Mijn vader stierf onverwacht en alleen. De gedachte dat hij alleen stierf, machteloos en wachtend op hulp die te laat kwam, duikt soms nog op tijdens slapeloze nachten. Anderhalf jaar later stierf mijn moeder terwijl ik naast haar zat.
"Doodgaan van verdriet, ik twijfel er niet aan dat dit mogelijk is."
Mijn moeder had een wilsbeschikking. Ze was duidelijk geweest in wat ze wel en niet wilde op het moment dat het niet goed meer zou gaan. Toen dat moment daar was, moest ik haar levenseinde bepleiten bij artsen, alsof ik wilde dat ze snel stierf. Maar de artsen wilden haar leven niet beëindigen. Vanaf dat moment was er een stil protest, want praten lukte niet meer: ze weigerde medicatie, trok het infuus uit haar lichaam, at nauwelijks. En zo ging het laatste restje leven uit haar lichaam…
Fidel was bijna 14 toen ik de keuze moest maken om afscheid te nemen. Hij had me vooraf niet verteld wat zijn wensen waren. Ik worstelde al bijna een jaar met die keuze.
’Hij zal het je tonen’ ‘Je zal het voelen wanneer het moment daar is’ werd me herhaaldelijk gezegd. Ik zag en voelde niets, ik zag alleen een hond die nog zo graag wilde leven in een lichaam dat compleet op was. Afgetakeld, vel over been, geen spiermassa en pijn, veel pijn. En ondanks dit alles: eten als nooit tevoren, vragen om te wandelen, genieten van een knuffel, een blik die vaak alert was, af en toe vrolijk en dikwijls een brutale durf die we eerder nooit zagen. Maar dan weer ogen dof van pijn, moe.
Die voorlaatste dag was een stralende dag en kon hij doen wat hij het liefste deed: genieten van de zon op zijn favoriete plekje in de tuin.
Fidel stierf niet alleen op een vreemde plek, maar thuis en omringd door ons allemaal. Lucien en Sevdah snuffelden even aan zijn mond nadat zijn hart stopte met kloppen. Meer was voor hen niet nodig om afscheid te nemen. We brachten zijn lichaam weg, lieten hem cremeren, kozen een urne, ook al hechten we hier zelf niet veel belang aan en vinden honden dit alles ongetwijfeld compleet zinloos.
"Afscheid nemen is het moeilijkste in het leven. Je leert het nooit."
(Toon Hermans)
Fidel was meestal teruggetrokken en stil. Je merkte nauwelijks dat hij in huis was. En toch… nu hij er niet meer is, is de stilte haast tastbaar. Ook Sevdah en Lucien zijn wat stiller dan anders. En tegelijkertijd merk ik een soort rust bij hen, opluchting bijna. Want ook voor hen was het afgelopen jaar soms zwaar.
Er is geen draaiboek voor het omgaan met verlies en hoe je moet rouwen. Rouwen doet iedereen op zijn eigen manier, zolang je maar de kans krijgt om te rouwen. Zolang je emoties er maar mogen zijn, welke emoties dan ook.
Afscheid nemen bij een overlijden is meer dan afscheid nemen van een individu. Een verlies heeft zovele laagjes en confronteert je met zoveel meer alleen dat ene verlies. Het brengt verdriet in vele vormen en kan oude wondes blootleggen, maar het kan ook schoonheid brengen. Warme herinneringen die zich in je nestelen, troost van mensen en andere dieren, iemand die oprecht vraagt ‘hoe is ’t?' En dankbaarheid om wat er was.
Bij elk afscheid gaat het leven door, schijnbaar hetzelfde maar toch telkens weer anders.
Fidel - 08/05/08 - 05/03/22
Reactie plaatsen
Reacties